Daar sta je dan op een vrijdagnacht met een glas wijn in de hand in een hotellobby in Helsinki. Tijdens een conferentie raakte ik aan de praat met een groene burgemeester uit Griekenland. We bewonderen nog elkaars babydochters op de smartphone en zeggen dan slaapwel. De dag nadien bedenk ik dat hij een wanhopige indruk naliet. "Ik weet niet of ik deze maand al mijn ambtenaren zal kunnen betalen." Nochtans zijn we hier samen om succesverhalen te delen. Nog nooit  kwam zoveel 'Green Power' samen in één zaal. Burgemeesters, schepenen, ministers en gemeenteraadsleden van groene partijen over gans Europa verzamelden vorig weekend in de Finse hoofdstad voor de Green Cities Conference.

De getuigenissen uit Parijs, Genève, Grenoble, Budapest en Barcelona zijn natuurlijk inspirerend. Stuk voor stuk verhalen die tonen wat mogelijk is. Dat steden wereldwijd kiezen voor vooruitgang door te investeren in leefbaarheid en groene economie. Dat lokale politici zelf het voortouw nemen in de strijd tegen klimaatopwarming. Check http://www.mayors-adapt.eu.

Wat me echt naar adem deed happen waren de gesprekken tussendoor met collega's uit Griekenland, Spanje en Hongarije.

Ik ken de beelden natuurlijk: een hek dat mensen moet tegenhouden, een vader met huilend kind op de arm, tieners die traangas uit hun ogen wassen en een stroom van honderden, duizenden mensen op de pechstrook van een autostrade, over de velden, samengepropt op treinen of lusteloos wachtend in vreselijke kampen en nabij stations.

Ik weet natuurlijk dat je van een extreemrechtse en nationalistische premier die voluit de kaart trekt van populisme moeilijk anders kunt verwachten.

Sluipend gif

Maar de propagandacampagne die deze situatie vooraf gegaan is en wat nu gebeurt met de gewone bevolking in Hongarije, dat is nieuws voor me. Zoltàn Zarándy (Hongarije) vertelt me tijdens de lunch dat elke inwoner afgelopen lente een persoonlijke brief kreeg van de premier. Een enquete omdat die wou weten wat de mensen denken. "Kies je voor jouw sociale zekerheid of solidariteit met asielzoekers? Meer kinderopvang of initiatieven voor de kinderen op doortocht? Sommigen zeggen dat het EU migratiebeleid terrorisme helpt verspreiden, ga je  daarmee akkoord?"

Dit soort vragen doen me denken aan 'de ideetjes' die politici ook bij ons lanceren. Een apart statuut in de sociale zekerheid, kinderbijslag en de rechten van vluchtelingen op de schop. Ze impliceren dat mensen moeten kiezen, voor zichzelf of voor de vluchtelingen. Langzaam maar zeker sluipt het gif binnen in de hoofden. Het is zij of wij. De angst om te verliezen wat we hebben. Dat niet alleen de toekomst maar ook de veiligheid van onze kinderen nu op het spel staat.

In Hongarije startte de overheid zelfs een postercampagne. Op straten en pleinen hangen affiches met de oproep 'de mensen hebben beslist, we moeten ons land beschermen'. 'Als je naar Hongarije komt, neem dan onze jobs niet af'. Posters die trouwens in het Hongaars zijn opgesteld en dus niet gericht zijn op de vluchtelingen zelf maar wel op de Hongaarse kiezers. De sfeer is intussen van die aard dat burgers die vluchtelingen helpen met voedsel, kledij of onderdak door buren beschimpt worden als verraders.

De parallel met ons land maakt mij bang. Schuilt achter de woordkeuze van Bart De Wever dezelfde strategie? Zijn uithaal naar "de extreemlinkse activistenpost" van het Maximiliaanpark blijft plakken in de hoofden van mensen. Het maakt wie helpt verdacht, zet burgers tegenover elkaar en maakt van solidariteit iets vies.

Hoop

Gelukkig klonken in Helsinki ook verhalen van hoop. Een leeftijdsgenoot vertelde hoe hij in Spanje nooit iets anders kende dan populisme, rechtse en conservatieve regeringen. Bij de laatste verkiezingen leek het tij gekeerd. Zijn verhaal over brede coalities, engagement, samenwerking en inspraak inspireert. Of zoals Brussels parlementslid Evelyn Huytebroeck besloot: "De situatie met het Maximiliaanpark toont dat dit het tijdperk van de gewone mensen is. Dat zij de handen uit de mouwen steken en niet wachten op politici. Daar kunnen wij van leren."

Maar de groene burgemeesters en schepenen in Griekenland hebben het knap lastig.

Zaterdagavond. In gesprek met een gemeenteraadslid uit de regio van Sevilla. Deze week daagden vier mensen op voor een 'volksvergadering' op het stadhuis. Voor de verkiezingen verzamelden ze met honderden op het plein voor het stadhuis. Samen wonnen ze de verkiezingen. Maar die tijd lijkt ver weg. Het vorige stadsbestuur liet de stadskas achter met een serieuze schuld. De nieuwe ploeg heeft geen financiële bewegingsruimte en de verwachtingen van de burgers zijn torenhoog. Door de crisis is de jeugdwerkloosheid gestegen tot 50%, kunnen mensen hun huur niet meer betalen en hebben kinderen honger.

Op de terugweg naar Brussel voel ik me klein. We vinden wat we in Gent doen fantastisch en hebben grote plannen. De collega's in andere Europese steden tonen ook dat het kan. We maken ons sterk dat de toekomst aan de steden is en geloven in het belang van lokale politiek.

Maar de internationale context maakt het niet evident. Op de vraag wat het antwoord van het Duitse stadje Tübingen is op de vluchtelingencrisis gaf de burgemeester eerlijk toe het niet te weten. Honderden mensen slapen er nu samen in sporthallen en buurtcentra. Huisvesting wordt een groot probleem.

Samen

Mijn conclusie? Dat de tijd aangebroken is om krachten te bundelen. Overheden die samenwerken op alle niveaus én die een appèl doen op burgers in plaats van hen bang te maken. Steden kunnen het niet alleen. Overheden kunnen het niet alleen.

Net zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog en de Burgeroorlog in Spanje, gewone mensen hun harten en huizen openstelden voor vluchtelingen is die samenwerking het enige antwoord. Evenzeer gaat het over jobs en werkgevers. Tegelijk hebben we bestuurders nodig die hun verantwoordelijkheid nemen. Net dat is bestuurskracht, de ideologische tegenstellingen overstijgen en de krachten in de samenleving bundelen om samen vooruit te geraken. We hebben geen polarisering maar oplossingen nodig!