Dames en ,
"Frankrijk heeft het absoluut absorptievermogen bereikt met betrekking tot de opvang van vluchtelingen".
Deze quote zou ik net van de internetfora geplukt kunnen hebben. Na de aanslagen afgelopen vrijdag in Parijs zou het ook de uitspraak van zelfs een gematigd politicus kunnen geweest zijn. Niet alleen in Frankrijk maar ook bij ons valt dit te horen en te lezen.
Maar het is geen quote van nu, het is een uitspraak uit de mond van de officiële Franse vertegenwoordiger op de Conferentie van Evian in 1938.
Het ging toen niet over vluchtelingen uit Afrika, Syrië, Irak en het Midden-Oosten, maar over Joodse vluchtelingen uit Centraal-Europa.
De conferentie van Evian was een internationale conferentie die vertegenwoordigers van tweeëndertig landen rond de tafel bracht. Vraag was wat te doen met grote stroom van Joodse vluchtelingen uit Duitsland. De ontheemde Joden uit Duitsland hadden massaal hun hoop gevestigd op de uitkomst van die conferentie. Ze verwachtten dat de internationale gemeenschap hen de hand zou reiken door asiel aan te bieden. Maar die hoop werd gauw de kop ingedrukt. De uitkomst van de conferentie was erg mager, en in het licht van wat er daarna zou gebeuren, zelfs ronduit choquerend.
Zeid Ra'ad Al Hussein, huidig VN-commissaris voor de mensenrechten waarschuwde er recent nog voor dat de geest van Evian weer helemaal terug is en dat we precies hetzelfde discours gebruiken om over de vluchtelingen te spreken als destijds (zwermen, toestroom, toevloed).
Dames en Heren,
De omzeggens onmiddellijke oorzaken van het initiatief in Evian zijn dubbel. Enerzijds de Kristallnacht (nacht van 9 op 10 november 1938), die we hier jaarlijks herdenken, waarin ook voor het brede publiek duidelijk werd wat het Nazisme in petto had voor de Joodse medeburgers en andere minderheidsgroepen. Anderzijds de annexatie van Oostenrijk door Duitsland. Na deze "Anschluss" riep de Amerikaanse president Roosevelt op tot de vermelde conferentie om de emigratie van Duitse en Oostenrijkse Joden te bevorderen.
Bij voorgaande vaststellingen zou men de neiging kunnen hebben te denken dat de geschiedenis zich herhaalt. Herhalen niet, nee, dat kan niet. Wel kan men parallellen trekken om ze aan een geactualiseerde toets te meten.
Zo ziet het Europa van de jaren '30 van vorige eeuw er helemaal anders uit dan vandaag. Het was een Europa van niet-verenigde natiestaten. De meeste landen hadden trouwens amper de eerste wereldoorlog verwerkt. Er was ook een democratisch deficit. Heel wat landen kenden een dictatoriaal regime met duidelijk fascistoïde wortels. In de meeste parlementaire democratieën hadden vrouwen geen stemrecht en kregen heel wat minderheidsgroepen geen enkele vorm van inspraak. Dat laatste hoef ik hier niet te benadrukken.
Ecologisch bewustzijn en Noord-Zuidwerking waren al helemaal afwezig. Integendeel. De zware industrie draaide compleet op fossiele energiewinning met enorme vervuilende gevolgen. Nogal wat Europese landen hadden nog heel wat kolonies die de kloof met het Zuiden nog steeds verder uitdiepten.
Het democratiserende effect van gedegen en toegankelijk onderwijs was amper ontwikkeld. Lezen, schrijven en rekenen, ja, dat wel.
Maar de opstap naar het ontvoogdende secundaire en hoger onderwijs bleef voor de 'happy few'.
Dames en Heren,
Nà de tweede wereldoorlog zou de wereld en Europa het anders aanpakken. De Verenigde Naties zagen het licht en de vroegere vijanden werkten samen aan een Europees project. Toen nog de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal genoemd. Een aantal West-Europese dictaturen zouden pas later verdwijnen. Ik denk hier onder meer aan Spanje, Portugal en Griekenland. De Koude oorlog zorgde er voor dat de mensen in Oost-Europa nog zo'n 40 jaar zouden moeten wachten op democratisering.
Op socio-economisch vlak zien we ook enorme wijzigingen. Polder- of Rijnlandmodellen bezorgen mensen een betere bescherming op vlak van arbeid, gezondheid en onderwijs. Traag, te traag, komt ook het besef dat industriële productie moet rekening houden met de menselijke omgeving.
De meeste Europese kolonies verwerven zelfstandigheid maar dragen nog decennia lang de gevolgen van de aangerichte schade. Het geïmporteerde model van natiestaat geeft aanleiding tot bloedige conflicten. Er werd in dat concept (andermaal) geen rekening gehouden met de bestaande maatschappelijke realiteit.
In de drang naar verbetering en vernieuwing schoof men het verleden opzij. Enerzijds begrijpelijk. Mensen worden nu eenmaal niet graag aan dat confronterend verleden herinnerd. Anderzijds werkt 'vergeten' onverschilligheid in de hand. En onverschilligheid bevordert onwetendheid. Ook over de maatschappelijke evoluties die de aberraties van fascistoïde regimes hebben mogelijk gemaakt.
De geschiedenis herhaalt zich dus niet. Wel de onverschilligheid en onwetendheid waarmee we die geschiedenis een plaats geven, actualiseren.
Een beklijvend en zeer treffend voorbeeld hiervan las ik enkele maanden geleden in een interview met de Limburgse Rabiaa El Garani. Namens de VN-mensenrechtencommissie sprak ze vijf maanden lang met slachtoffers van het seksuele geweld dat IS inzet als oorlogswapen in het Midden-Oosten. Op de vraag, en ik citeer:
"Hebt u een dieper inzicht verworven in de motieven, de psyche van de daders? Hoe kunnen mensen, die zich vrome gelovigen noemen, zulke daden stellen?"
Antwoordt zij:
"Het komt neer op het vernietigen en vernederen van de andere, die daarvoor eerst gedehumaniseerd moet worden. Daar begint het telkens mee: de andere is geen mens, maar iets zonder waarde. Dat mechanisme zag je al in de concentratiekampen van de nazi's, dat mechanisme zie je hier ook"
Dames en Heren,
Onze welvaart en ons welzijn mag ons niet blind maken voor wat er in de wereld gebeurt. Het mag niet leiden tot egoïstische reflexen.
Zeker vandaag, met de reeks aanslagen in Parijs afgelopen vrijdag is het zoeken naar woorden. In januari kwam het geweld dichtbij met de aanslagen op Charlie Hebdo. Het geweld is niet gestopt. Ook in Beiroet, Suruc en Sharm-el-Scheik vonden gruwelijke aanslagen plaats. In steden als Bagdad en Aleppo is het dagelijkse kost met vele vluchtelingen tot gevolg.
Op een dag als vandaag is het is zoeken naar woorden die passen. Maar meer dan ooit moeten we stil staan bij paralellen, bij mechanismen die zich herhalen. Meer dan ooit moeten we met scholen en onderwijs de mechanismen zoals de ontmenselijking van slachtoffers en vluchtelingen ontmaskeren en doorbreken.
Als we een "conferentie van Evian" willen vermijden is dit de boodschap die ik jullie wil meegeven op deze belangrijke herdenking.
Jullie mogen ze gerust verder doorgeven!
Elke Decruynaere
